Reportage
Frederik Croene ‘Solastalgia’
gezien te Brugge in het Concertgebouw op 16-09-2022 en te Gent in de Bijloke op 27-10-2022
‘Solastalgia’ is een neologisme. Het is een woord dat Frederik Croene haalde uit ‘Underland’ (2019), een boek van Robert Macfarlane. Het betekent zoveel als het ongenoegen die mensen ervaren wanneer landschappen wijzigen, veroorzaakt door krachten buiten hun controle om. Een voor de hand liggend voorbeeld van zo’n kracht is de klimaatverandering. Maar ze kan ook verwijzen naar de gevolgen van kolonisatie van inheemse volkeren, iets dat al eeuwenlang bezig is. Het zijn deze krachten en rouwgevoelens die volgens Croene de hedendaagse mens vormen. Samen met de pianomuziek zijn er de videobeelden van Karl Van Welden. Het zijn projecties van schepen die voor anker liggen. De cover van dit album is de Lima-seinvlag. Ze heeft als betekenis: ‘U moet uw schip onmiddellijk stoppen’ (of ‘Ik lig onder quarantaine’). Een vlag met een dwingende en duidelijke boodschap. Daarmee is er niet alleen een verwijzing naar de klimaatverandering, maar ook naar de coronapandemie. Een muzikale versmelting van beiden is op het einde van de plaat te horen, waarbij de morsecode van de Lima-vlag (• — • •) als repetitief ritme wordt gespeeld.
De première van het werk vond plaats in het Concertgebouw te Brugge. Ik zag er ooit ‘Mars II – in situ’, een ander werk van hen, waarbij het theatraal scènebeeld pure poëzie was. Op het podium stond toen een grote afgesloten maar doorzichtige box. Daarin werden pianist en vleugelpiano langzaam ondergesneeuwd door asregen. Rondom zat het publiek, tevens op het podium. Heerlijk dat contrast tussen de intimiteit van het eigenlijke concert en de lege zaal achter het publiek. Voor ‘Solastalgia’ hielden beiden artiesten het op een eenvoudiger set met vleugel en groot projectiescherm, ditmaal geprogrammeerd in de intieme Kamermuziekzaal – tevens de plaats waar het album werd opgenomen.
De nieuwe plaat bevat vier nummers. Elk van deze pianostukken kan beschouwd worden als onderdeel van een klassieke sonate: een allegro, adagio, scherzo en rondo. Ze kregen als titel de namen mee van de geprojecteerde schepen: ‘Diamond Princess’, ‘Reno’ en ‘World Dream’, aangevuld met de maand en locatie van opname. De titel van het slotstuk ‘Chronesthesia’ verwijst dan weer dan mentaal tijdreizen. Hiervoor gebruikt Van Welden een video loop van een klein verlicht schip, varend van links naar rechts tegen een pikzwarte achtergrond. Als toeschouwer verwacht je een link tussen de duurtijd van het pianostuk en het getoonde beeld, maar door de herhalingen (zowel visueel als auditief) wordt deze onderuit gehaald. Vernuftig.
De specifieke pianotaal van Croene zit hem in subtiele herhalingen en het ontrafelen van melodische thema’s die de luisteraar weet uit te dagen. “Het moet schuren en wringen. Ik kan het gewoonweg niet laten.” liet hij me na de première weten. Als ex-leerling van zijn VINIM-atelier (afkorting van vrije improvisatie en nieuwe muziek) herken ik die unieke stempel en heb ze ook volop weten te appreciëren. Werken met ‘prepared piano’ en het zoeken naar boventonen, om ze als autonoom geluid te laten klinken, is tevens eigen aan zijn signatuur. Hier en daar zitten er ook muzikale verwijzingen in (van Bach en Ennio Morricone tot Captain Beefheart), hetgeen eerder persoonlijke spielerei van de componist is dan een stijlkenmerk. In elk geval: Croene weet zich met die originele taal een unieke plaats te verzekeren in het hedendaags klassieke muzieklandschap.
In opener ‘Diamond Princess, February 2020, Yokohama – Japan’ overheerst een tremolo die als ostinato dienst doet. Hoe Croene deze ruim tien minuten lang weet vol te houden is een uiting van zijn absolute vingervirtuositeit. De melodie erop wordt meteen helder geïntroduceerd en zal vervolgens langzaam metamorfoseren. Ondertussen is het schip ‘Diamond Princess’ op het filmscherm te zien. Het lag in februari 2020 als eerste schip in quarantaine voor anker. Door het standpunt van de camera ligt de focus eerder op de imposante Yokohama Bay-brug waarop het autoverkeer blijft verdergaan. De wereld buiten het schip draait door, in tegenstelling tot het leven van de mensen aan boord. Zij blijven vastzitten in hun cabine. Het stuk dooft geleidelijk uit in de hoogste regionen van het klavier. De intro van ‘Reno, March 2021, Ghent – Belgium’ klinkt gracieus en doet klassiek aan. Aandacht hebben voor een goede melodie maakt de eigentijdse muziek van Croene beslist toegankelijk. Maar de ongemakkelijkheid of het onbehagen oproepen blijft essentieel. Het motief wordt meer en meer onderbroken en uitgerokken. Boeiend om dat subtiele spel minutenlang te ontdekken en horen.
Eénzelfde concert tweemaal op korte tijd beleven, heeft zo zijn voordelen. Je kunt in vele opzichten vergelijken: de muziek is niet langer onbekend, er is ruimte om meer details waar te nemen, er is bezinning mogelijk over de thematiek, etc. Na het eerste concert beluisterde ik de elpee veelvuldig om mij zo de stukken meer eigen te maken. Ik wou het album goed in het gehoor hebben voor de tweede live ervaring, ditmaal in Gent (de Bijloke). Het topic, gelinkt aan de klimaatverandering, kwam die dag bijzonder dichtbij. Het was een heuze nazomerdag met aangename temperaturen. Terrassen zaten vol. Mensen liepen in T-shirt op straat. Echter, het was eind oktober, bijna Allerheiligen. Ook na het concert bleef mij de gewaarwording van ‘Solastalgia’ achtervolgen. Op mijn wandeling terug naar het station zag ik vier jongeren op teenslippers lopen, elk met een ijsje in de hand. Bij aankomst in mijn eindstation kwam ik toevallig nog een vriendin tegen. We rondden de avond af met een drink op een terras. Het was toen al halftwaalf ’s avonds. “Waar zijn de typische herfstdagen van weleer?” We voelden allemaal dat dit niet normaal is… De urgentie van deze plaat is er en zijn thematiek speelde dus voor én na het concert door mijn hoofd.
‘World Dream, March 2018, Chai Wan – Hong Kong’ is misschien de track die het meest ‘beluisterbaar’ is. Ze opent met een speels klinkend en ritmisch thema. De eerder gemaakte muzikale verwijzingen, als persoonlijke gimmick van de componist, zitten allen subtiel in dit stuk van acht minuten vervat. Een loopje halverwege het nummer mondt uit in een fragment waarin de vingervlugheid opnieuw duizelingwekkend klinkt en je bijna naar lucht laat happen. Bevreemding zit evenzeer in het slot van deze composie waarin meerdere accentnoten met tussenpauzes worden gespeeld, als zich herhalende vraagtekens zonder antwoord. Een einde zonder closure.
In Gent had ik een plaatsje op de koorbank achteraan het podium, waar ik van bovenuit prima zicht had op het klavierspel. Het publiek zat terug op scène met uitzicht op het projectiescherm met daarachter een lege concertzaal. Door mijn kijk op de toetsen viel het mij op hoe snel én trefzeker Croene navigeert tussen de hoogste en laagste regionen van het klavier. In het laatste deel ‘Chronesthesia’ hypnotiseert hij de toeschouwer door middel van een steeds terugkerend thema, eigen aan de rondovorm. Het tempo ligt hoog in tegenstelling tot de traagheid van de video loop. Ze vergt aandacht én uithoudingsvermogen van de luisteraar, al is dit slotakkoord de kortste track van de plaat. ‘Solastalgia’ duurt in totaal zo’n 35 minuten en weet met zijn vier delen uitdagend en boeiend te blijven, te prikkelen én te vervoeren. Na het werk tweemaal live te horen en de langspeler meerdere keren te hebben beluisterd, blijft ze fascineren door de gelaagdheid en het provocatief karakter. Na ‘Cul de Sac’ (2019) en ‘Solastalgia’ (2022) valt er nog een laatste derde deel van de samenwerking Croene & Van Welden te verwachten. Ik ben bijzonder benieuwd met welk orgelpunt deze trilogie zal eindigen.
Frederik Croene ‘Solastalgia’
as seen in Bruges on 16-09-2022 (Concertgebouw) and in Gent on 27-10-2022 (Bijloke)
/. English version
‘Solastalgia’ is a neologism. It is a word that Frederik Croene found in ‘Underland’ (2019), a book by Robert Macfarlane. It also means the discontent of people when landscapes change, caused by forces outside their control. Climate change is an obvious example. But we can also talk about the impact of the colonization of indigenous peoples, which has been going on for centuries. It is these forces and feelings of mourning which, in Croene’s opinion, constitute contemporary man. In addition to the piano music, there are videos made by Karl Van Welden. These are projections of anchored ships. The artwork on this album is the Lima signal flag. It means ‘You should stop your vessel immediately’. A flag with a convincing but clear signal. We are talking not only about climate change, but also about the corona outbreak. A musical fusion of both can be heard at the end of the album, in which the Morse code of the Lima flag (• — • •) is played as a repetitive rhythm.
The piece has been premiered at the Bruges Concertgebouw. I once saw ‘Mars II – in situ’ (another work of them) where the theater scene was pure poetry. On stage was a large box, enclosed but transparent. The pianist and piano were slowly covered with a rain of (volcanic) ashes. Surrounding the structure, the audience was seated, also on the stage. I liked the contrast between the intimate performance onstage and the empty auditorium behind the audience. For ‘Solastalgia’, both artists choose a simpler set with a grand piano and a large projection screen. It has been programmed into the more intimate Kamermuziekzaal – the same place where the album was recorded.
The new album is composed of four tracks. Each of these piano tracks can be considered as part of a classical sonata: an allegro, adagio, scherzo and rondo. They were given the names of the projected vessels: ‘Diamond Princess’, ‘Reno’ and ‘World Dream’, completed with the month and place of recording. The title of the last track ‘Chronesthesia’ refers to mental time travel. To this end, Van Welden uses a video loop of a small ship lit, sailing from left to right on a pitch black background. As a spectator, you expect a connection between the duration of the piano piece and the displayed image, but the repetitions (both visual and audible) undo that. Clever.
Croene’s unique piano language can be situated in subtle repetitions and unravelling of melodic themes, which challenge the listener. As a former student of his VINIM-studio (which stands for free improvisation and new music), I recognize this unique signature and appreciate it. Other features of this particular sound are working with ‘prepared piano’ and looking for overtones, to make them sound autonomously. There are also musical references (from Bach and Ennio Morricone to Captain Beefheart), but they are more personal ‘spielerei’ than a stylistic feature. In any case, Croene deserves his special place in the world of contemporary classical music.
In the opener ‘Diamond Princess, February 2020, Yokohama – Japan’ dominates a tremolo which acts like an ostinato. How Croene succeeds in holding this for over ten minutes is an expression of his absolute control of the fingers. The melody is presented clearly and will then slowly morph. Meanwhile, the ‘Diamond Princess’ is visible on the screen. This was the first quarantine vessel to anchor in February 2020. Due to the camera’s viewpoint, the emphasis is more on the imposing bridge of Yokohama Bay on which the traffic continues. The world outside the ship goes across, unlike the lives of the people on board. They’re trapped inside their cabin. The piece slowly fades into the highest areas of the keyboard. The intro to ‘Reno, March 2021, Ghent – Belgium’ sounds elegant with a touch of classical music. The focus on a good melody makes Croene’s contemporary music definitively accessible. But the necessity of evoking a sense of discomfort remains essential for him. The motif becomes more and more interrupted and stretched. It is exciting to discover and listen to this subtlety for minutes.
Watching the same concert twice within a short period of time has its advantages. You can compare in many ways: the music is no longer unknown, there is room to observe more details, reflection is possible on the theme, etc. After the first concert I listened to the album many times to make me more familiar with the pieces. I wanted to know the tracks beforehand for the second live experience, this time in Ghent (De Bijloke). Its theme, related to climate change, was brought closer that day. That evening, we had a real Indian summer with nice weather. The terraces were crowded. People were walking around in shirts on the street. However, this was at the end of October, almost All Saints’ Day. Even after the concert the sensation of ‘Solastalgia’ followed me. On my return to the station, I saw four young men walking in flip-flops, each holding an ice cream. When I got to my destination, I ran into a friend. We ended the night with a drink on a terrace. It was already 11:30 in the evening. “What happened to the usual fall days?” That night, all of us felt it was not normal… The urgency of this album is there and its central theme crossed my mind, before and after the show.
‘World Dream, March 2018, Chai Wan – Hong Kong’ is perhaps the most ‘audible’ piece. It opens with a fun and rhythmical theme. The musical references made earlier, as a composer’s personal gimmick, are all subtly contained in this eight-minute track. Half way down the track, there’s a fragment in which the sleight of hand sounds dizzying and makes you almost gasp. The feeling of alienation is equally well entrenched in this composition. At the end several notes accentuated with intervals are played, like repeating question marks without a response. It’s an end without closure.
In Ghent, I had a seat on the choir bench at the top of the scene, where I had a good view of the piano keyboard. The audience was once more seated on the stage, with a view on the projection screen. Behind it was an empty concert venue. Looking at the keys, I noticed how fast and confident Croene navigates through the highest and lowest regions of the keyboard. In the latter part, ‘Chronesthesia’ hypnotizes the spectators by means of a recurrent theme, characteristic of the rondo form. The tempo is high compared to the slowness of the video loop. It demands concentration and endurance from the listener, although this last piece is the shortest one on the album. ‘Solastalgia’ lasts about 35 minutes. A rewarding listening experience requires an open eye and a certain effort, but it definitely also creates excitement and enthusiasm. This is a refreshing album on many levels. After hearing this performance twice live and the LP several times, the project continues to fascinate me because of its many layers and provocative character. After ‘Cul de Sac’ (2019) and ‘Solastalgia’ (2022), a final third project of cooperation between Croene and Van Welden is on the horizon. I am particularly interested in the grand finale of this trilogy.
Tags
Reportage
Frederik Croene
Solastalgia
Diamond Princess’
Piano Concert
Classical Music
Author
Tom Plovie - Trou de Bra-Lierneux, 05 November 2022
Sources
Videoclip: Diamond Princess, February 2020, Yokohama - Japan
